Waarom is het erg als vrienden je bedriegen of niet eerlijk tegen je zijn? Omdat de basis op
grond waarvan vrienden elkaar ontmoeten wordt ondermijnd. Deze basis is vertrouwen.
Vertrouwen zorgt ervoor dat vrienden zichzelf openen en blootstellen en zich laten gaan in het
ongrijpbare gebeuren dat vriendschap heet. Wanneer dit vertrouwen wordt geschonden, stokt
de vriendschap en wordt mijn blootstellen en openen een open wond. Leugen en bedrog doen
pijn.
Hoe handel je als boeddhist als vrienden je bedriegen of niet eerlijk tegen je zijn? Op het
moment dat iemand tot boeddhist wordt gewijd, zijn toevlucht neemt en formeel boeddhist
wordt, gaat hij zestien voornemens aan. Van deze zestien voornemens zijn er tenminste drie die
ons handelen richting geven als we met bedrog en oneerlijkheid worden geconfronteerd. Ik
neem me voor om geen kwaad te spreken over anderen (‘hij is een leugenaar’), maar te
ondersteunen. Ik neem me voor om mezelf niet te verheffen ten kostte van anderen (‘ik ben
oprecht, de ander bedriegt me’), maar de eenheid te zien. En ik neem me voor om me niet te
laten leiden door woede en haat, maar me in de plaats te stellen van de ander. De positieve
formuleringen van de voornemens komen we helaas niet tegen in de traditionele intenties, deze
zijn van mijn hand. Met name de laatst genoemde positieve formulering lijkt me van wezenlijk
belang. In de woorden van Christus: zie ik ook de balk in mijn eigen oog?
Als vrienden me bedriegen of niet eerlijk tegen me zijn, kan ik in ieder geval de pijn uitdrukken
die het bedrog me geeft. Door met de ander mijn open wond te delen, maak ik hem deelgenoot
van de effecten van zijn handelen. Wellicht dat dit de ander doet ontwaken voor zijn eigen
gedrag. Maar wat belangrijker is, ik druk mezelf authentiek en oprecht uit en leef in die zin het
goede en heilzame aan de ander voor.
En ik kan me in de plaats stellen van de ander. Daarover gaat ook een vierde voornemen dat ik
aanga op het moment dat ik formeel boeddhist word. Ik neem me voor om niet te liegen, maar
mezelf waarachtig uit te drukken. In hoeverre spreek ik zelf waarheid? In hoeverre ben ik in
staat mijn naaste niet te bedriegen of oneerlijk tegen hem of haar te zijn? Het is alles zeggend
en kenmerkend dat de zestien boeddhistische voornemens niet over de ander gaan (wat de
ander mij aandoet), maar over mij (wat ik de ander aandoe). Het boeddhisme kent de uitspraak
‘Alleen Boeddha’s liegen’ en inderdaad, Boeddha’s liegen omdat ze wakker zijn, omdat ze
oprecht naar zichzelf kijken en voor zichzelf weten hoe ze de realiteit voortdurend verdraaien,
vertekenen en versluieren. Alleen Boeddha’s liegen omdat ze weten dat ze liegen. Dit is
geenszins goed te praten, maar het is wel wat we allen delen.
Kortom, hoe handel je als boeddhist als vrienden je bedriegen of niet eerlijk tegen je zijn? Je
blijft dicht bij jezelf, bij je open wond en je drukt jezelf in alle oprechtheid uit, niet over de ander,
maar tot de ander: ik voel me bedrogen en dat doet pijn. Je blijft dicht bij jezelf en je neemt je
voor om zelf niet te bedriegen en niet oneerlijk te zijn. Wees nu vooral oprecht naar jezelf en zie
hoe je telkens weer tekort schiet. Het aangaan van voornemens is een oefening. Het gaat niet
om slagen of falen. Het gaat om telkens weer opnieuw beginnen. Ik neem me voor om niet te
liegen, maar mezelf waarachtig uit te drukken. Telkens weer.