Jaloezie is de enige emotie die alle drie de klesa’s in zich bevat. De drie klesa’s, of de drie
vergiften, liggen aan de basis van alle verduisteringen van de geest. Ze veroorzaken
bewustzijnsvernauwing, hetgeen leidt tot niet heilzame handelingen.
In een woord, de drie klesa’s zijn de oorzaak van het lijden van de individu en van het lijden van degene die met de individu in contact komt. De drie vergiften zijn: hebzucht (Sanskriet: raga),
haat (dvesha) en onwetendheid (avidya). Elk van deze drie vergiften laat ons denken, handelen
en spreken in bevangenheid en versterkt de illusie van een solide, op zichzelf bestaand zelf. Ze
zijn het slot op het ons benauwende egocentrisme.
Veel van onze emoties worden getekend door een van de drie klesa’s. Sommige emoties zelfs
door twee. Maar alleen jaloezie wordt geketend door alle drie vergiften. In jaloezie vinden we
hebzucht in de zin dat ik hetgene waar ik me op richt als mijn bezit ervaar en dat ik dit bezit
koste wat het kost tracht te behouden of vergroten. In jaloezie komen we haat tegen naar alles
en iedereen die mijn bezit in gevaar brengt. En in jaloezie vinden we onwetendheid, zowel de
illusie van een hard en op zichzelf staand zelf, als de illusie van een hard en eigenstandig ander
of object wordt versterkt en gecontinueerd. Omdat zowel hebzucht, als haat, en onwetendheid
zich in jaloezie laten gelden, is jaloezie een uitermate destructieve emotie, zowel voor de
individu, als voor de omgeving waar de individu zich op richt.
Iedereen die jaloezie in zijn leven heeft toegelaten, weet hoe beklemmend en ziekmakend dat
kan zijn. Sommige mensen laten jaloezie moeilijk of niet toe, maar ze handelen er evengoed
naar. De onbewuste emotie is minstens zo beknellend en destructief. Bewust of onbewust, als
jaloezie zich voordoet, opgetreden op grond van verschillende condities, heeft de emotie ons
volledig in haar greep en werkt ze ontwrichtend. Jaloezie is het gif der vergiften.
Het boeddhisme kent oefeningen om met de ons beperkende emoties te werken, zodat ze in de
loop van de tijd minder dwingend worden, ons meer ruimte laten en zich zelfs als ‘verlichte
emoties’ manifesteren. ‘Verlichte emoties’ zijn volstrekt natuurlijke uitdrukkingen van onze van
oorsprong wakkere en onbeperkte aanwezigheid. Ze zijn de intelligente, vrije en adequate
werkzaamheid van ons afgestemd zijn op de situatie zoals ze is. Ze dienen ons, in plaats van
dat wij in dienst staan van een totaal losgeslagen en op zichzelf opererende emotie.
Ons leven kan door angst of woede worden bepaald, of angst en woede kunnen ons in een
specifieke situatie als een intelligente kwaliteit en toepasselijke energie van dienst zijn. De angst
of woede laat in dat geval geen spoor na. De emotie functioneert als een bliksemflits, die ons
een helder zicht biedt op wat zich aandient en ons precies de juiste energie geeft om adequaat
te kunnen handelen.
In boeddhistische tradities wordt ons echter afgeraden om met een zo onbedwingbare en
vernietigende emotie als jaloezie te gaan oefenen. We kunnen beter eerst een basis leggen en
beginnen met een emotie als angst, lust of woede. Daar hebben we onze handen al vol aan!
Een manier van werken met zo’n emotie is om de emotie in een gecontroleerde setting zoals zit
meditatie, volledig te laten opkomen en vervolgens de emotie van kruin tot voetzool en tot in
elke porie van ons lichaam te doorleven. Belangrijk daarbij, is dat we lichamelijk zijn geaard, dat
we in ons lijf zijn en echt met ons lichaam zitten. En dat we de emotie niet beoordelen of
kwalificeren.
Beetje bij beetje laten we de emotie dan in haar volle kracht en helderheid toe, totdat we
volkomen intiem zijn met deze specifieke energie en ermee samenvallen. Pas dan ervaren we
de openheid, intelligentie en adequate energie die de emotie feitelijk is. Door dit proces telkens
weer te herhalen, en dat is de oefening, en meer vertrouwd te raken met de emotie als een
intelligente energie, kan de emotie worden getransformeerd van een beklemmende en
bedwelmende kracht tot een open en intelligente kwaliteit. Deze transformatie is ook mogelijk
voor jaloezie. Maar we kunnen beter met een minder heftige emotie beginnen.